Column door Peter Broumels
Op 1 mei 2022, de dag van de arbeid, schreef ik de eerste regels van deze column. Opeens realiseerde ik me dat 2022 mijn vierde pensioenjaar is en – als het mij vergund is - ook het jaar waarin ik 70 word. Wat gaat de tijd snel! Geboren in 1952 behoor ik tot de generatie van liefst 2,4 miljoen zogeheten babyboomers. Al mijn vriendjes waren afkomstig uit grote gezinnen, waarin elf tot dertien kinderen soms geen uitzondering vormden. Ondanks de krappe behuizing had iedereen een slaapplek. En kwam er familie op bezoek, meestal ook met een schare kinderen, dan mochten ze blijven slapen. Voor een nachtje inschikken lukte dat best.
Wederopbouw
Na de oorlog volgde een tijd van wederopbouw, met een heerlijk woelige periode tussen 1965 en 1975. Wat een mazzel heb ik gehad in die jaren te mogen opgroeien: zorgeloos en in staat een goede opleiding te volgen, dankzij mijn eenvoudige maar zorgzame ouders die met een “rugzakje” uit de oorlog waren gekomen. Ik rondde mijn studie af en trad in dienst van een bijzonder sociaal bedrijf. Als “jonge PTT” was ik opgeleid tot Nucleair Chemisch specialist, want het was ook de tijd van de Koude Oorlog en de nucleaire wapenwedloop. Mijn corvee werk hield in dat ik in de avonduren trainingen gaf aan een groep PTT-monteurs en oefeningen leidde in een van de bunkers onder een district-centrale. Ik berekende halfwaardetijden voor het geval er een kernbom op Rotterdam of Antwerpen zou vallen en bepaalde wanneer onze monteurs, afhankelijk van de windrichting, de bunker mochten verlaten. Ik zocht uit of ze – ingeval van een chemische aanval – een douche moesten nemen voor ze de bunker betraden en of ze zichzelf een injectie moesten toedienen bij een zenuwgasaanval. Al die horrorscenario’s waren voor mij volstrekt nieuw. Ik kende de oorlog alleen uit familieverhalen en dacht destijds dat het nooit meer zo’n vaart zou lopen. Na enkele jaren werd deze PTT-organisatie onderdeel van Bescherming Bevolking opgeheven, en het benodigde materiaal ontmanteld en verkocht!
Toenemende welwaart
De toenemende welvaart zorgde voor een enorme groei, waarbij alles effectiever en efficiënter moest gaan. Diverse maatschappelijke instituties werden versimpeld of afgebroken, met bar weinig aandacht voor de sociale gevolgen. De toverwoorden werden globalisering (outsourcing) en supply chain management om de groei te continueren. Controleren, normeren, plannen en besturen werden belangrijke nieuwe taken. En wie met die taken belast was werd dan ook beter betaald dan de uitvoerende medewerkers. Ook de organisatiestructuur veranderde. De ruimte die medewerkers in 1975 hadden gekregen om hun eigen talenten in te zetten in de organisatie, werd hun weer afgenomen. De zelfsturende teams met ‘input output besturing’ uit 1975 werden vervangen door een hiërarchische structuur, een beheerorganisatie met extra overhead kosten en een toenemende bureaucratie. De softwarebranche ontwikkelde geautomatiseerde beheersystemen die het proces moesten ondersteunen, maar het tegenovergestelde deden. De automatisering kwam niet meer op de eerste plaats het proces ten goede, maar ondersteunde het beheer. Ondersteunde de bedrijfsleiding. Alle sectoren werden daarmee besmet. Hoe schadelijk dat was blijkt uit de gang van zaken rond toename bureaucratie bij alle sectoren. Begin 21ste eeuw ontstond er sterke behoefte aan innovatie van producten en diensten gericht op de klant. Zo werd in februari 2001 het manifest agile werken geïntroduceerd, zelfsturende agile teams, maar het zou 15 jaar duren voor het op grote schaal ook daadwerkelijk toegepast werd. Broodnodig in deze eeuw is een complexe netwerkorganisatie met een eenvoudig productgericht IT-systemen te ondersteunen, waardoor de bureaucratie komt te vervallen.
Wegkijken
De afgelopen 25 jaar keken we weg van wat we veroorzaakten. De focus lag op productie tegen lagere kosten (dus lonen), waarbij we het afval ergens over de wereld verspreid in het milieu achterlieten. Ook in het welvarende Nederland keken we weg van de 1 miljoen kinderen die de afgelopen jaren in armoede opgroeien. Het minimumloon werd de norm en mede als gevolg van de financiële crisis bleef het 20 jaar stabiel. Tegelijkertijd ging de kwaliteit van het onderwijs achteruit, zodat veel jongeren tussen de 15 en 25 jaar nu bijsturing nodig hebben. Dat is pas laat onderkend. Wel maakte de politiek zich rond 2000 zorgen over het feit dat babyboomers na hun pensionering veel langer zouden leven, waardoor er onvoldoende AOW en pensioengeld beschikbaar waren en ook onvoldoende voorzieningen om al die ouderen te verzorgen. Daar hebben we inmiddels maatregelen voor getroffen. In de voorbije 20 jaar is de pensioenleeftijd verhoogd van 60 naar 62, van 62 naar 65 en van 65 naar 67 jaar.
Efficientie ipv sociale creativiteit
Wat een geluk heb ik gehad dat ik mijn loopbaan in 1978 ben begonnen bij het keurige sociale bedrijf PTT, met alle ontplooiingskansen vandien. Dat Qlix onze/uw vakbond samen met de overige bonden de laatste 20 jaar fors op de rem heeft getrapt om de afbouw van het sociale bedrijf niet te snel te laten verlopen is achteraf een groot goed gebleken voor alle huidige gepensioneerden en nog werkende arbeidskrachten. Daarentegen is het treurig dat veel KPN-medewerkers na jaren van trouwe dienst t.g.v. outsourcing vroegtijdig werden ontslagen. Met wat sociale creativiteit had men hun gezinnen veel verdriet kunnen besparen. Maar ook het KPN-management was besmet met het nuttigheidsvirus en had alleen nog maar oog voor efficiëntie. Ook KPN ging outsourcen. In het buitenland waren de lonen dikwijls aantrekkelijk laag en na enkele jaren in het buitenland onvoldoende presteren werden onder druk van de ondernemingsraden deze activiteiten teruggehaald naar Nederland. Het gevolg was dat ook in Nederland lagere lonen werden betaald en kwam er een andere CAO. Denk daarbij aan de medewerkers van callcenters, monteurs en systeembeheerders etc... Marktconform moesten de lonen worden. En dus lager, vond de bedrijfsleiding! Of je van zo’n marktconform salaris in Nederland kon leven en ook nog wat sparen, was niet aan de orde. Binnen KPN werden de laagste loonschalen 1, 2, 3 al decennia niet meer toegepast.
Uitdagende tijden
Ik had nooit kunnen bedenken dat de wereld in de eerste drie jaren van mijn pensioen zo drastisch zou veranderen: Russische expansiedrift, voedseltekorten, extreme weersomstandigheden, groeiende sociale ongelijkheid, MeToo (macht zonder tegenmacht), exploderende energieprijzen… Met vallen en opstaan probeert Europa nu de crises de baas te worden en dreigende rampen af te wenden. Ik vraag mij echter af of we voldoende samenhang zien, of we voldoende oog hebben voor het achterliggende verhaal dat alle crises en rampen verbindt. We lijken een beetje verblind. Bovenaan onze verlanglijst staan materiële welvaart en bruto binnenlands product. Emoties als trots, vernedering, eenzaamheid of rancune vinden we minder belangrijk, hoewel die net zo goed bepalend zijn voor ons welzijn. Onder invloed van de veranderingen beginnen we dat te beseffen. Onlangs hoorde ik op de radio iemand woordelijk zeggen: “waarom zouden we in deze veranderende tijden nog bullshitbanen creëren?” Die vraag onderschrijf ik van harte. Waarom zouden we in een eeuw - die ons doordringt van alle essenties - tijd steken in dienstverlening, overhead en bureaucratie? Bullshitbanen lokken veel ongeschoolde hardwerkende arbeiders en krijgen ook slaapplaatsen aangeboden tegen grof geld, soort gedwongen winkelnering uit de vorige eeuw. Bullshitbanen gebaseerd op het minimumloon creëren juist armoede en alle problemen die daaruit voortvloeiende. Ze leiden af van de essentie.
Minimumloon onvoldoende
In 1967 is het minimumloon ingevoerd, nagenoeg niet geïndexeerd en binnen alle businesscases de enige norm gebleven. Inmiddels weten we dat je van € 9,96 per uur niet in Nederland kan leven. Een minimum sociaal jaarinkomen van € 23.800 is 13 maal zo laag als de Balkenende-norm van € 209.000. Hoogtijd het minimumloon te verhogen tot het modale jaarloon van € 38.000, -. Daar zou u als lezer tegen in kunnen brengen: “Maar Peter, dan stijgt het uurloon van € 9,96 naar € 16,- euro en zijn de geldende businesscases niet langer valide.” Klopt, en als gevolg daarvan verdwijnen de minimumloon banen. En als ze niet verdwijnen omdat ze onmisbaar blijken, moet het werk waar alles om draait met een leefbaar loon worden betaald. Want het is de onderbetaling, het verschil tussen waardering en loon, die verantwoordelijk is voor de tweedeling in onze maatschappij. En voor het gebrek aan vertrouwen in de politiek.
Verspilling
Omdat slechts minder dan 1% van de sociale uitkeringen bewust fraudeert, is de overheid met zijn controlesystemen en ondoorzichtige bureaucratie de bevolking gaan wantrouwen, waarbij menselijke waarden dikwijls uit het oog zijn verloren en – evenals in het bedrijfsleven – energie wordt verspild aan beheer in plaats van aan beleid. Die verspilling moet worden gestopt, zodat mankracht en geld vrijkomen voor primaire processen in zorg, onderwijs, veiligheid, huisvesting, energietransitie… Er is zoveel te doen en er gebeurt te weinig!
Basisinkomen als oplossing?
Het lijkt mij nu het uitgelezen moment om de oneerlijke belasting spelregels volledig te herzien en een Basisinkomen Nederland voor iedereen in te voeren. Sociale zekerheid. Zo herhalen we niet de blunders van de voorbije 20 jaar: met de uitkeringsfraude, de jeugdzorg, de vervuiling, het klimaat… Immers, als jongeren niet in armoede opgroeien, groeien ze gezonder op, minder kwetsbaar en ook minder pessimistisch over hun eigen toekomst. Weer investeren in kleinschalige buurthuizen een veilige en sociale plek voor iedereen is een belangrijk instrument, maar ook onderwijs is cruciaal en het betrekken van jongeren bij politieke besluitvorming. De grootste generatiekloof lijkt mij de kloof waarin de huidige volwassenen de toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen niet serieus nemen of hebben genomen.
Zo is de dag van de arbeid een dag om achterom maar boven alles vooruit te kijken.
Ik wens iedereen een heel fijne vakantieperiode met familie en vrienden.
Peter Broumels
Voorzitter Vakbond Qlix.